Kỹ thuật chụp X-quang trên thú nhỏ là một trong những kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cần thiết được ứng dụng nhiều trong thú y hiện nay, giúp cung cấp thông tin về vị trí, độ dày và tỷ trọng khác nhau của các cấu trúc nói chung trong cơ thể động vật và từ đó, hỗ trợ trong quá trình chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Tuy nhiên, nguyên lý của chụp X-quang như thế nào, khi nào thì cần phải chụp X quang và một số điều cần biết khi thực hiện kỹ thuật này.
1. Chụp X-quang là gì?
X-quang hay tia X được phát hiện lần đầu tiên bởi Wilhelm Conrad Roentgen, một giáo sư vật lý người Đức. Tia X là một dạng bức xạ năng lượng cao, có khả năng xuyên qua các mô để tạo ra hình ảnh của xương và kim loại có thể nhìn thấy trên phim. Các chùm tia X có bức xạ cao được phát ra từ máy chụp X-quang có khả năng xuyên qua thành phần dịch và các mô mềm trong cơ thể của bệnh súc một cách dễ dàng. Từ đó tạo ra hình ảnh giúp các bác sĩ thú y có thể quan sát các cấu trúc, vị trí tổn thương và có những chẩn đoán bệnh chính xác.
Mô có độ đậm đặc càng cao thì tia X càng khó xuyên qua như xương. Chụp X-quang là một phương pháp được áp dụng phổ biến trong công tác chẩn đoán nhiều bệnh lý như sỏi thận, bàng quang, dị vật, chấn thương, đặc biệt là các bệnh lý về xương khớp trên thú cưng.
Phương pháp này giúp khắc phục nhược điểm của cách khám lâm sàng bằng mắt thông thường là không thể quan sát được những vấn đề bất thường bên trong cơ thể. Do vậy, các dấu hiệu của bệnh sẽ được phát hiện sớm, kịp thời và điều trị một cách có hiệu quả hơn.
Hình 1: Máy chụp X quang trạm CĐXN &ĐT bệnh động vật Bình Dương
2. Nguyên lý chụp X-quang
Tia X từ máy chụp X-quang có khả năng truyền thẳng và đâm xuyên qua vật chất. Cường độ tia càng tăng thì sự đâm xuyên này càng trở nên dễ dàng. Chính nhờ tính chất xuyên sâu của tia X mà thông thường chỉ dùng để chụp các mô cứng như răng, xương,...
Bên cạnh đó, tia X còn có tính bị hấp thu nên sau khi xuyên qua vật chất, một phần năng lượng bị hấp thu khiến cho cường độ chùm tia X giảm xuống dần.
Nguyên lý chụp X-quang như sau: sau khi chùm tia X xuyên qua khu vực cần chiếu chụp trên cơ thể thì sẽ suy giảm do bị các cấu trúc hấp thụ. Tùy thuộc vào độ dày và mật độ cấu trúc tia X đi qua mà sự suy giảm này cũng sẽ có sự khác nhau nhất định. Cuối cùng, chùm tia X gặp bộ phận thu nhận (film, detector, màn chiếu,...) và qua quá trình xử lý hình ảnh để cho ra kết quả cuối cùng.
Một trong những điểm khác biệt lớn nhất giữa các thế hệ máy chụp X-quang chính là bộ phận thu nhận và xử lý hình ảnh.
Hình 2: xương cột sống của mèo
3. Quá trình chụp X-quang
Tùy thuộc vào bộ phận cần thăm khám mà thú cưng sẽ được yêu cầu giữ cơ thể ở những tư thế khác nhau như nằm ngửa, nghiêng, thế bụng lưng, lưng bụng, …..
Phía sau bộ phận cơ thể cần chụp sẽ đặt bộ phận ghi nhận hình ảnh hoặc phim X-quang. Tia X khi đi qua cơ thể sẽ có một phần được giữ lại và phần còn lại sẽ đi xuyên qua để đến bộ phận ghi nhận hình ảnh và cho ra hình ảnh hiển thị cuối cùng.
Về nguyên lý chụp X-quang, càng có nhiều tia X chiếu được đến phim thì hình ảnh thu được càng đen. Do đó mà những bộ phận cơ thể rỗng hoặc đầy khí (ví dụ như phổi) thì sẽ cho hình ảnh đen, trong khi các mô đặc (như xương) sẽ cản trở nhiều tia X và cho ra hình ảnh trắng. Còn các cơ, các tạng hoặc các mô mềm trong cơ thể thì hình ảnh ghi lại được có màu xám, tùy thuộc và độ đậm đặc của chúng.
Hình 3: Xương chân gà cảnh sau phẫu thuật
4. Các trường hợp chỉ định và chống chỉ định chụp X-quang
Chụp X-quang là kỹ thuật thường được bác sĩ thú y áp dụng để chẩn đoán nhiều loại bệnh lý khác nhau. Một số trường hợp thú cưng được chỉ định chụp X-quang như:
- Phát hiện các tắc nghẽn trong đường ruột, sỏi đường mật, sỏi đường tiết niệu hoặc bất kỳ vật thể nào lạ nằm bên trong cơ thể thú cưng.
- Xác định nguyên nhân gây đau hoặc sưng có dấu hiệu bất thường qua thăm khám lâm sàng bác sĩ thú y chỉ định chụp X quang.
- Kiểm tra chấn thương hoặc theo dõi quá trình phục hồi của xương.
- Phát hiện nhiễm trùng hoặc bất kỳ tình trạng nào ảnh hưởng đến phổi.
Đánh giá hiệu quả của phác đồ điều trị bệnh.
- Các trường hợp thú bệnh nghi ngờ mắc bệnh xương khớp (viêm khớp, gãy xương,...), bệnh tim mạch (tắc mạch,...), bệnh phổi, nhiễm trùng, có khối u ở vú hoặc các bệnh về răng miệng.
Bên cạnh đó cũng có một số đối tượng thú cưng được khuyến cáo là không nên chụp X-quang như động vật đang mang thai. Để hạn chế tối đa ảnh hưởng của tia X đến sự phát triển của thai mà động vật mang thai chỉ nên thực hiện chụp X-quang khi thật sự cần thiết và bắt buộc phải có chỉ định của bác sĩ thú y.
Hình 3: Mèo bị hóc dị vật
5. Lưu ý cần biết trước khi chụp X-quang cho thú cưng
Thông thường, thú cưng không cần đặc biệt chuẩn bị gì trước khi tiến hành chụp X-quang. Tuy nhiên, để quá trình chụp diễn ra thuận lợi và cho kết quả chính xác nhất, nên lưu ý một số điều như sau:
- Ở vị trí cần chụp X-quang tùy thuộc theo các trường hợp thú cưng khác nhau mà sử dụng phương pháp có sửa soạn hay không sửa soạn, xác định vị trí cần chụp sau khi bác sĩ thăm khám các vị trí bất thường cần kiểm tra để phim sau khi chụp bộc lộ rõ vùng tổn thương hoặc vùng cần được kiểm tra đánh giá.
- Tháo bỏ hết các vật dụng bằng kim loại trên cơ thể thú cưng như đồ vòng cổ, dây dắt, móc khóa,... để tránh gây cản trở quá trình chụp X-quang bởi kim loại có khả năng ngăn cản tia X đâm xuyên qua cơ thể.
- Một số trường hợp cụ thể thú cưng có thể được yêu cầu uống hoặc tiêm thuốc cản quang.
- Nếu Thú cưng cần chụp X-quang ruột, Thú cưng sẽ được bác sĩ thú y tiến hành thụt tháo và làm sạch ruột trước khi chụp.
- Ngoài ra còn có một số kỹ thuật chụp X-quang đặc biệt cần thực hiện chuẩn bị theo những yêu cầu cụ thể của bác sĩ hình ảnh yêu cầu.
Có thể nói, tuy là phương pháp chẩn đoán cần thiết trong chẩn đoán bệnh nhưng kỹ thuật này vẫn tồn tại những hạn chế và nguy cơ nhất định đối với các cá thể và người hỗ trợ thực hiện. Do đó, trước khi chụp X-quang, chủ nuôi của thú cưng cần tham khảo và xin tư vấn cụ thể từ bác sĩ chuyên ngành.
Một trong những yếu tố quan trọng cần lưu ý khi chụp X-quang cho thú cưng phải lựa chọn được địa chỉ chụp uy tín, chất lượng, không chỉ đảm bảo kết quả chính xác và còn đảm bảo an toàn sức khỏe cho người chủ cùng vào giữ thú để chụp X quang.